DigitaltMuseum

Traktorliv

Dei første traktorane kom til Norge i byrjinga av 1900-talet. Med optimisme og tru på framtida selde forhandlarane traktorane som ein føresetnad for moderne landbruksdrift. Det fekk ein bråstopp i 1920-åra. Overproduksjon og dårlege tider ramma både jordbruket og jordbruksindustrien. Interessa for å kjøpa traktorar forsvann, i staden blei fleire hender sysselsette i landbruket. Salet av traktorar tok seg ikkje skikkeleg opp før den økonomiske krisa var over i midten av 1930-åra. Igjen blei traktoren symbol på den moderne bonden. Han kvila beina på traktoren, og fekk arbeidet gjort i ein fart. På Jæren finn me gardsnamn som bønder andre stader kjenner som merkevarer: Kverneland, Serigstad og Kyllingstad. Dette er verksemder med røter i jordbruket på Jæren. Dei kan takka traktoren for mykje av suksessen. Jærbedriftene utvikla reiskapar til traktorane. Det hydrauliske trepunktsopphenget i traktorane etter andre verdskrigen opna nye moglegheiter. Med det kunne bonden løfta og seinka reiskapane. Kyllingstad Plogfabrik AS kom med ei ny fjørhorv i 1950, og Kvernelands Fabrik med både høysvans og traktorplog eit par år etter. F.A. Underhaugs Fabrikk på Nærbø utvikla potetsetjar og –opptakar. Brødrene Moi laga gjødselutstyr. Fôrhaustaren til Serigstad Maskinverkstad burde ha to traktorar med tilhengarar for å vera effektiv i slåtten, helst transportutstyr frå Trygve Kverneland & Sønner (TKS) i løa, og gjerne også fleire siloar for å få plass til alt graset. Dette er berre nokre få eksempel på dei nye reiskapane. For å få råd til å investera rasjonaliserte bonden, og la om til ei meir intensiv drift. Slik var traktoren grunnlag for ein blømande Jærindustri, og jærbonden slik me kjenner han i dag. I dag lyser ny traktorar opp i landskapet. Dei store felgane er blanke og fargesterke. I traktorhytta har dei ratt, radio og varmeapparat. Me ser traktorane på veg til skulen, og dei står parkert utanfor kjøpesentera. Køyrer du over Jæren ligg du ofte bak ein traktor. Kva slags reiskap som er montert i hurtigkoplinga fortel kva årstid det er: Gjødselspreiar, slåmaskin, beitepussar, potetopptakar eller snøplog. Jæren ville vore annleis utan traktoren. Gjennom hundre år har han endra både landskapet og jærbuen. Dei gamle lyngheiene er bytta med frodige grasbeiter og langstrakte marker. Traktoren følgjer bonden frå vogga til kårstua. Nostalgi kopla med interessa for motor gjer at mange syslar med eldre traktorar på fritida. Andre bygger nye. Traktorpullarane pressar kreftene i traktoren til det yttarste. For folk med interesse for traktor er Jæren eit draumeland.

TEMPERAment - Knut Rumohr - måleri 1952-1998

FMU.200656, SLANG Polsk Kalashnikov/ Beirut [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

FMU.01593, Husqvarna [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

Terningmoen leir, mannskapsforlegningen

Terningmoen leir ligg i Elverum kommune i Hedmark. Leiren har ei militær historie som strekker seg heilt attende til 1657. Forsvarsanlegget på Terningmoen blei oppretta mot slutten av 1800-talet, og med tida blei det bygd ut, særleg under den andre verdskrigen og i tiåra etter. Opphavleg stod det tolv mannskapsforlegningar frå 1885 her. Seks av dei blei fjerna, medan seks blei rehabilitert i 2013 på grunn av den militær- og kulturhistoriske verdien til området. Terningmoen er den einaste leiren i Noreg kor dei har tatt vare på eit samla miljø av slike bygg. Flatene er kvitmåla, utvendig er bygga måla i «staverngult», og det opphavlege fasadeuttrykket er i størst mogleg grad tatt vare på. Ein allé av tre som tidlegare stod mellom husa, er òg planta på ny. Til saman 18 teikningar av seks kunstnarar er kjøpt inn til dei seks forlegningane, som kvar husar seks firemannsrom. Dei seks er Mette Hellenes, Finn Graff, Kim Hiorthøy, Tiril Schrøder, Terje Nicolaisen og Susanna Kajermo Törner. Dei har ulike formspråk, men alle har eit blikk for både det heimlege og det storpolitiske samt ei evne til å ta samfunnet på kornet, politisk, poetisk eller som ein kommentar frå sidelinja. Hellenes vil mange kjenne frå den faste spalta hennar i vekeavisa Morgenbladet. Finn Graff er kjend for daglege karikaturar og kommentarar i Dagbladet. Kim Hiorthøy har gjennom åra utvikla eit vidt spekter av uttrykk innan illustrasjon, film, musikk og scenografi. Tirl Schrøder brukar ofte ein kombinasjon av teikning og digitale teknikkar. Både ho og Terje Nicolaisen er kunstnarar som fortel historier på fleire plan gjennom tilsynelatande enkle motiv. Susanna Kajermo Törner lagar detaljerte teikningar og collagar der ho ofte tek utgangspunkt i eigne opplevingar og utforskar mytar, kjensler og eksistensielle dilemma. Kvart år er mellom 350 og 500 soldatar stasjonert i Terningmoen leir, dei fleste av dei i fyrstegongsteneste. Mannskapsforlegningane blir mest nytta av soldatane, og for mange er dette den fyrste bustaden deira etter at dei flytta heimanfrå. Å tre inn i det norske forsvaret inneber òg å tre inn i ei større verd der spørsmål om mellom anna nasjonal suverenitet, internasjonale plikter og menneskeleg liding står sentralt. Forsvaret har eit ansvar både heime og ute, om det gjeld eit ras i den norske fjellheimen eller krenking av menneskerettar i utlandet. Hovuduttrykket i kunsten til Terningmoen er teikning. Teikning som uttrykk er heimleg og kjend, men kan samstundes romme store spørsmål og refleksjonar. Ei teikning har i tillegg ei praktisk side: Den taklar mindre format godt, kan verke direkte og avvæpnande og kan fungere som eit enkeltverk eller inngå i ein serie. Mette Hellenes (f. 1964) er både kunstnar og teikneserieskapar. Ho har ei fast stripe i Morgenbladet om dei to venninnene Mette og Vanessa, er kjend gjennom teikneserien Kebbelife og har utført eit anna KORO-verk, ved Naudmeldingssentralen i Drammen. Finn Graff (f. 1938) har vore avisteiknar i fleire aviser og fast karikaturteiknar for Dagbladet sidan 1988. Her kommenterer han aktuelle saker med oppfinnsam humor og skarp penn. Kim Hiorthøy (f. 1973) har arbeidd med både kunst, illustrasjon, film, musikk, scenografi og tekst. Han har samarbeidd med mellom anna forfattaren Erlend Loe og bandet Motorpsycho, og har òg gitt ut eigne plater og bøker. Hiorthøy er representert blant kunstverka ved Høgskolen i Bergen. Tiril Schrøder (f. 1969) brukar teikninga til å undersøke kjenslemessige og sosiale problemstillingar i samfunnet. Det gjer ho ved å kombinere enkle strekteikningar, grafiske trykk og digitale teknikkar. Ho arbeider ofte med seriar, der tilskodaren må sjå teikningane i kronologisk samanheng. Terje Nicolaisen (f. 1964) er kjend for dei karakteristiske teikningane sine laga med simple pennar og det papiret han har for handa, kor blekket flyt ut. I dei klisjéfylte eller enkle motiva finst det likevel historier i fleire lag. Nicolaisen er medlem av Tegneklubben og har gitt ut fleire kunstbøker og ei plate. Han har laga skulpturen Norsk sokkel ved den norske ambassadebustaden i Roma. Susanna Kajermo Törner (f. 1978) arbeider med teikningar, gjerne utført med blyant, kor motiva utspeler seg i ei merkeleg, ofte draumeliknande verd.

FMU.20470,Panorama, Kal 12 Benelli [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

FMU.05835, Blind, 9mm Glock [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

FMU.06133, Heckler & Koch #1 [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

FMU.061333, Exhibit X, Heckler & Koch [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

FMU.00268, Ob Krags Prøve [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

Sony, Lobby, Ledelsesbygget, Akershus [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

Sett fra Kommandantbygningen [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

Korridor, Ledelsesbygget, Akershus [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

FMU.058351/SNRAA556 & FMU.061333/SNR73913 [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

FMU.061333, Heckler & Koch #2 [Fotografi]

1 av 12 kunstverk.

Akershus festning, kommandantboligen

Kommandantboligen på Akershus festning er frå 1844, og blir rekna som eit av hovudverka innan romantisk arkitektur i Noreg. Sidan tusenårsskiftet har festninga vore gjennom ei stor restaurering, og i dag held Forsvaret si avdeling for kultur og tradisjon (FAKT) til her. Avdelinga har som oppgåve å ta vare på ein viktig del av historia til Forsvaret, den store samlinga av gjenstandar som faner, flagg, uniformer, køyretøy og våpen. Bygget stod ferdig restaurert i 2013, og det har vore eit ynske å få samtidskunst inn i dei ærverdige, gamle lokala. Sidan 2007 har Morten Andenæs arbeidd med prosjektet Regarding the Middle Class, kor han mellom anna har undersøkt korleis arkitektur aktivt blir brukt for å fremme bestemte verdiar. Til kommandantboligen har Andenæs laga tolv fotografi, dei fleste bilete av ulike våpen henta frå samlinga. Våpna han har valt ut, er ein type våpen som framleis er i bruk eller på annan måte opplevast som relevant også i våre dagar, som til dømes ein kalasjnikov. Fotografia er presise, tilsynelatande svært verkelegheitsnære, og vekkjer både nysgjerrigheit og ubehag i tilskodaren. Andenæs har i fleire av bileta fotografert våpna på ein måte som kan likne måten Forsvaret sjølv gjer det til katalogsidene sine. Det største biletet heng i møterommet i tredje etasje og har tittelen Korridor, Ledelsesbygget. Den sentrale plasseringa i møterommet og storleiken på fotografiet skapar ein illusjon av ein fysisk portal inn til området kor leiinga held til, samtidig som gjenskinet i glaset skapar ei førestilling om noko ugjennomtrengjeleg. Slik blir fotografiet eit uttrykk for noko mange assosierer med det norske forsvaret; på den eine sida ynskjer dei å verke tilgjengelege, på den andre sida er mykje av verksemda deira – òg sjølve kommandantboligen – prega av løyndom.

Norsk Industriarbeidermuseum

På Vemork er det historie i kvar stein. Den freda kraftstasjonen, som ligg på ei fjellhylle på Rjukan i Telemark, blei bygd av Norsk Hydro allereie i 1911, og var ein grunnvoll for den eksplosive utviklinga av Rjukan som industristad tidleg i det førre hundreåret. I glansdagane på 1920-talet hadde stasjonen si eiga toglinje og ein sju etasjar høg hydrogenfabrikk. Aller mest kjend er staden for å ha produsert tungtvatn for tyskarane under andre verdskrigen, som tyskarane planla å bruke i produksjonen av ei atombombe. Denne verksemda gjorde at fabrikken vinteren 1943 blei åstad for ein av dei viktigaste sabotasjeaksjonane i Noreg under krigen. I dag husar den monumentale bygningen det nasjonale museet Norsk Industriarbeidermuseum. Fabrikken blei lagt ned i 1971, og etter lange diskusjonar om den vidare skjebnen til kraftstasjonen, tok museet over lokala i 1988. I 2011 blei det erverva 15 bilete frå den sosialistiske GRAS-gruppa etter ei rehabilitering av reservestasjonen i bygningen. Kunstnarkollektivet GRAS produserte politiske silketrykk i ein fellesverkstad i Oslo tidleg på 1970-talet, og ei sentral målsetting var å nå ut til eit publikum utanfor galleriverda. Dei trykte derfor opp ei mengde plakatar av kvart trykk og distribuerte dei ut til folket. Ikkje minst gjaldt dette dei mest politiske bileta, med adresse til EEC(EU)-kampen og USA si krigføring i Vietnam. Ikkje tilfeldig er det Morten Krohg sitt bilete Folkets kunst? som møter publikum først i utstillinga. Det viser Harry Fett (industrieigar, kunsthistorikar og Noregs første riksantikvar), som fargeblussande og dresskledd held ei forelesing for ei gruppe arbeidarar med lua i handa ved eit portrett av ein renessansefyrste. Krohg sin kritiske brodd var spesielt retta mot organisasjonen Kunst på arbeidsplassen, som var grunnlagd av Fett. I GRAS-gruppa sine auge var denne organisasjonen motpolen til deira eigen strategi. Kunstnarar frå GRAS som er representert på Norsk Industriarbeidermuseum, er Victor Lind, Bjørn Melbye Gulliksen, Egil Storeide, Olav Orud og Morten Krohg. 1. mai 2011, hundre år etter opninga, stod den nye utstillinga klar i dei rehabiliterte lokala.

Potteskår

Delar av ein djup suppetallerken av flint. Blå blomsterdekor.Potteskåret ber preg av å ha lagt i sjøen ei stund.

Rringar på vedkonfyr.

Gråsvart ringar til vedkonfyr for å få opning til å passa for ulike gryter under koking.

Smelta glas

Smelta glasdelar med spikrar.