På midten av 1800-talet gjekk det viktige bergingsarbeidet for soger, segn og folkeviser føre seg. Religiøse vekkingar var med på å setje mykje av kulturarven under hardt press. På same tid var det for ein stor del prestefamiliar som skulle koma til å stå for det viktigaste redningsarbeidet. Familien Finkenhagen i Hjartdal var ikkje noko unntak.
Søren Finkenhagen (1788-1861) var prest i Hjartdal frå 1828-1857. Ettermælet seier at han var ein streng, men karismatisk person, som synte omsut for både fattig og rik. Prestefrua, Thomine Henrikke (1803-1880), var også av det gjestmilde slaget. Det heitte seg at matlagra fort gjekk tome på Prestegarden om vinteren.
Eldste dottera deires heitte Fredrikke Elisabeth, og var fødd i 1832. I daglegtalen blei ho berre kalla Lisa. Ho var augnesteinen til far sin, og må ha hatt både godt for seg og noko godt med seg. Ho var ofte med far sin i soknebod, og blei av og til også sendt i faren sin stad når han sjølv var for sjuk til å stille.
Lisa var oppslukt av gamle soger og viser, og dikta også mykje sjølv. Interessa hadde ho arva av mor si. Det var Thomine Finkenhagen som i hovudsak serverte presten og folkeminnesamlaren Magnus Brostrup Landstad «De gamle Sagn om Hjartdølerne», og som song for Lindeman da han vitja Hjartdal i 1851. Ho kalla også saman andre Lindeman kunne notere ned melodiar etter.
Thomine var kan hende inspirert av den jamaldrande prestedottera frå Heddal, Olea Crøger (1801-1855). Olea var den fyrste folkevisesamlaren og nære samarbeidspartnaren til Magnus Brostrup Landstad. Det er tette band mellom desse familiane. Broren til Magnus, Johan Landstad, var venen til Olea og fadderen til Lisa.
I 1852 gjesta den kjende høgsterettsadvokaten, og etter kvart regjeringsadvokaten, Bernhard Dunker prestegarden i Hjartdal. Syskenbornet og kunstnaren Aasta Hansteen var med. Det er i den livfulle reiseskildringa til Dunker at ein verkeleg får lære prestefamilien å kjenne. Lisa sitt naturlege og originale vesen er skildra på nært og rørande vis; ”Hun er ikke mere dresseret enn Brasiliens sorte Svaner. Men al den Poesi som boer mellom Hjerdals nuter har hun optaget i sig. Alle Dalens gamle sagn og Viser og Stev har hun lært, og forøget Samlingen med Viser hun selv har digtet, hvoraf flere ingenlunde er at forakte”.
Lisa døde i 1858, berre 26 år gamal, etter lengre tids sjukdom. Mot slutten mista ho også eit born ved fødselen. Ho rissa inn namnetrekket sitt i ei glasrute i prestegardsvåningen. Huset står i dag på Nutheim kunstnarhotell i Flatdal, med ruta og Lisa sitt namnetrekk intakt.
Ynskjer du eit føredrag eller ei omvising med utgangspunkt i dette eller andre emne i den digitale kulturlandskapsruta, kan du kontakte Kulturlandskapssenteret i Telemark. Kontaktinformasjon finn du på heimesida, www.kulturlandskapssenteret.no. På Nutheim kan du også få både servering og omvising i den gamle prestegarden frå Hjartdal (logo/www.nutheim.no). Den digitale kulturlandskapsruta er støtta av Hjartdal kommune.
Hjartdal 30.04.2015, Ingvill Marit Buen Garnås, Kulturlandskapssenteret i Telemark.