Hovland var ein sentral stad i det gamle bygdesamfunnet i Hjartdal, også for den som var på gjennomreise. Mellom anna var Sud-Hovland eitt av tre stopp for dei som reiste med buferder frå flatbygdene i aust til fjellbeita i bygdene lenger vest og innover Hardangervidda. Det var ei stor innhegning, ei såkalla trå, på nedsida av vegen. Haust og vår var det reine marknaden i området, med drifter og fehandlarar i fleng.
Gjestgjevarverksemd var det elles i året også, ikkje minst når det kom fintfolk til bygda. Ein veit mellom anna at det blei halde eit gilde for prosten her i 1463. Dette selskapet er kan hende spesielt hugsa for eit drap som tok plass der.
Hovudvegen gjennom bygda gjekk noko annleis enn i dag. Det var eit vad over åa nede ved vollen rundt kyrkja og kyrkjegarden. Så heldt vegen fram inntil den låge og nordvende åsen som ber namnet Bågåli. Det er eit vegfar der enno, som kjem innpå Holmsvegen og Hovlandbrekka litt oppi bakken. Kan hende er det delvis den gamle beinvegen gjennom bygda.
Det skal ein gong i tida ha stått ein kraftig askestuv langs vegen. Den skal ha stått der vegen gjekk gjennom Særsland, noko aust for Hovland. I fylgje ei historie frå 1800-talet må den ha vore rett så gamal, vid og hol. Historia handlar om ein fut og ein skrivar som hadde gjesta Prestegarden. Ein husmann frå Kruserud hadde stelt hestane deira, men ikkje fått noko for det. Da dei to gjorde seg i stand til å reise utpå kvelden, sprang husmannen i førevegen og gøymde seg i askestuven. I det dei skulle passere ropa han; «Skrivar og fut! Skrivar og fut! Drag åt helvites!». Det gjorde visst såpass inntrykk at dei snudde hestane og blei til det ljosna av dag att.
På Sud-Hovland gjestegard kan du tinge både mat, overnatting - og vertsskapet kan fortelje deg meir om garden. Ynskjer du eit føredrag eller ei omvising med utgangspunkt i dette eller andre emne i den digitale kulturlandskapsruta, kan du også kontakte Kulturlandskapssenteret i Telemark. Kontaktinformasjon finn du på heimesida, www.kulturlandskapssenteret.no. Den digitale kulturlandskapsruta er støtta av Hjartdal kommune.
Hjartdal 30.04.2015, Ingvill Marit Buen Garnås, Kulturlandskapssenteret i Telemark