Bryllaupsgåve
Den vakre hovudbygningen er truleg oppført i åra 1660-65, etter at Ludvig Rosenkrantz hadde overteke setegarden på Hatteberg.
Karen og Ludvig fekk Hatteberg i bryllaupsgåve. Her bygde dei sitt staselege steinslott, ein luksus i norsk samanheng. Midt i muren står ein ruvande barokkportal med våpenskjolda til familiane Rosenkrantz og Mowatt og innskrifta: «Melius Mori In Libertate Quam Vivere In Servitute 1665» («Betre å døy i fridom enn å leva i trældom»). Toppstykket med våpenskjolda har innskrifta «WB. Ludwich Rosenkrantz Fr. Karren Movath».
Ein litt enklare portal innrammar hovudinngangen på sørfløyen på motsett side med innskrifta: «Wer Gott vertrawet hat wol Gebauwet. Anno 1662».
Steinslottet
Bygningen er bygd i stein, med klebersteinshjørne og portalar av sandstein. Etter tradisjonen skal ein del av steinen vera henta frå det mellomalderlege gardskapellet på Mel, og skotske murarar skal ha stått for arbeidet. Sandsteinsportalane må derimot vera hogne av danske eller nordtyske handverkarar og eksportert til Rosendal i ferdig stand. Det utsvaia valmtaket hadde tidlegare form av eit knappare valmtak utan svai, tekt med raud tegl, slik vi ser det på Hans Sagers måleri frå 1705.
Rennessansehage og romantisk landskapspark
Hagen vart sannsynlegvis opparbeidd like etter at hovudbygningen vart reist. På Sagers måleri ser vi ein inngjerda renessansehage med «hagehus» på vestsida av borga.
Landskapsparken vart vidare utforma i tre trinn frå omlag 1850 til 1870-åra. Sørvest for den gamle hagen vart dei gamle husa på garden Hatteberg rivne, og det vart planta tre og buskar. Berre smia står att, ved inngangen til parken.
I neste trinn vart det skapt ein romantisk naturhage, med dammar og bruer, sør for hovudbygningen. I sentrum av hagen vart det murt eit lysthus på ein liten holme. Tredje trinn var utforminga av parken aust for borga. I 1870-åra vart det anlagt ein naturpark med bøk- og nåletre.
Interiør
Interiøret er rikhaldig og i sjeldsynt grad autentisk. Her er rom med franske tekstiltapet frå 1600-talet, bergenske empiremøblar og ei stor målerisamling med hovudvekt på nasjonalromantikken.
Eineveldets titulæradel
Innføringa av eineveldet i 1660 hadde brodd mot den gamle danske riksrådsadelen. Kongen oppretta no ein ny titulæradel, med grevar og baronar i dei øvste rangklassane. Denne adelen var i prinsippet open for «nye» ætter, med rot i borgarskapet. Den gamle adelen heldt seg lenge tilbake, men Rosenkrantzætta var eit unntak. Det økonomiske grunnlaget var Ludvig Rosenkrantz sitt giftarmål med den rikaste arvingen i Noreg, Karen Mowat, i 1658. Ho var dotter til Axel Mowat på Hovland på Tysnes. Mellom Mowat`ane sitt jordegods i Kvinnherad var dei gamle adelege setegardane Mel, Hatteberg og Seim.
Gje gods til kongen, få att som len
Barontittelen kosta Rosenkrantz mykje. For at eigedomen i 1678 skulle ha status som baroni, måtte Ludvig gje heile jordegodset til kongen og få det att som len. Då sat han der som ein friherre, med full domsrett og «hand- og halsrett» over bøndene. Men dersom mannslina døydde ut, gjekk godset vederlagsfritt attende til kongen. Alle sønene til Ludvig Rosenkrantz fall i krigsteneste, så nær som den vanføre Axel - «baron Klump». Han hadde ingen søner, og då han døydde, gjekk eigedomen tilbake til krona.
Stamhuset Rosendal
Godset kom på sal og i 1745 vart det kjøpt av Edvard Londemann, biskop og lektor i teologi ved Bergens katedralskole. Han fekk oppretta stamhuset Rosendal for seg og si ætt, og fekk barontittelen etter søknad. Han tok då namnet Londemann de Rosencrone. Dei gamle baronirettane galdt ikkje lenger, og arvereglane var meir liberale. Stamhuset gjekk no i arv gjennom fleire kvinneledd.
Den Weis-Rosenkronske Stiftelse
I 1927 vart eigedomen overdregen til Universitetet i Oslo under namnet «den Weis-Rosenkronske Stiftelse». I 1990 fekk Baroniet status som halvoffentleg museum, finansiert av staten, Hordaland fylkeskommune og Kvinnherad kommune.
Museum
På Baroniet kan du i sommarsesongen vera med på omvising, oppleva konsertar og kunstutstillingar, eller ta del i familieaktivitetar som karding og spinning i borgstova og bakst i kjøkkenet.